Uit eten was tot in de jaren 50 iets voor de welgestelde. Dat zou snel veranderen. De groeiende welvaart en betaalbare restaurants van immigranten leidden mede tot grote verschuivingen in het voedselgebruik van de Nederlander.

De opkomst van buitenlands eten

De eerste jaren van de wederopbouw waren in Nederland armoedig. In alles, maar zeker ook wat het eten betreft. Nederland lag in puin en moest opbouwen. Het menu was overzichtelijk: veel brood, gekookte aardappelen, groenten van het seizoen en vlees alleen voor wie geld over had. Uit eten ging alleen het rijkste deel van de bevolking.

In de tweede helft van de jaren vijftig begon alles te veranderen. De welvaart groeide en daarmee groeide de mogelijkheid om anders te gaan eten. Een grote rol speelde daarbij de kans voor mensen om te reizen naar het buitenland. Men maakte kennis met buitenlandse keukens en zo kwamen steeds meer Nederlanders voor het eerst in contact met bijvoorbeeld pizza in Italië. Zij wilden dan ook wel eens zoiets exotisch in Nederland proberen.

Tot in de jaren zestig was uit eten gaan naar een restaurant nog geen gewoonte voor de Nederlander. In 1960 zei 84 procent van de bevolking zelden of nooit in een restaurant te eten; in 1980 was dat percentage gedaald tot 26 procent.

Deze stijging is voornamelijk te danken aan de populariteit van buitenlandse restaurants die opkwamen.

Chinezen

In 1920 werd in Katendrecht (Rotterdam) het eerste Chinese eethuis gesticht, ‘Cheung Kwok Low’. Daarop volgde Amsterdam met het in 1924 geopende ‘Kong Hing’. Deze zogenaamde eethuizen ontstonden niet zomaar in havensteden, want de meeste Chinezen kwamen naar Nederland via de koopvaardij. Na een grote havenstaking in 1911 hadden Nederlandse reders Chinese zeelui uit Engeland aangenomen omdat deze genoegen namen met lagere lonen.

Begin jaren zestig wilde het Nederlandse publiek voor niet al te veel geld wel eens iets anders dan aardappelen eten en het eten buiten de deur werd hierdoor populair. Voor veel Nederlanders was de Chinees niet alleen de eerste ervaring met buitenlands eten, maar ook de eerste ervaring met het uit eten gaan op zich. De grote reden dat veel mensen het eten wilden uitproberen was omdat je veel eten kreeg voor weinig geld. Voor wie nog niet uit eten wilden gaan, was het ook mogelijk om een afhaalmaaltijd mee te nemen in een van thuis meegebrachte pan.

De reputatie van deze goedkope eethuizen was echter vaak slecht. Er gingen geruchten rond over kattenvlees en rattengif in het eten. Desondanks groeiden de eethuizen in hun populariteit. Er kwam door immigratie vanuit Indië een behoefte aan Indisch eten waardoor de Chinees-Indische keuken ontstond.

In de jaren zestig kreeg de Nederlander steeds meer geld te besteden en kwam de grote doorbraak voor het Chinese restaurant, een grote stijging die door ging tot in de jaren zeventig.

In 1960 waren er in Nederland in totaal 225 Chinese restaurants, tien jaar later waren dat er 618. In 1982 waren er maar liefst 1916 Chinese restaurants. Er werd gezegd: ‘ieder dorp heeft een kerk én een Chinees’.

 

Indo’s en Molukkers

Op 17 augustus 1945 riepen Soekarno en Hatta in Nederlands-Indië de republiek Indonesië uit, terwijl het toen officieel nog een kolonie van Nederland was. Op 27 december 1949 werd Indonesië officieel onafhankelijk. Van 1945 tot 1964 verlieten veel Indo’s en Molukkers, die tegenstander waren van Soekarno, Indonesië om zich in Nederland te vestigen. Iedereen ging ervan uit dat zij slechts tijdelijk in Nederland zouden verblijven, maar vele van hen gingen niet meer terug.

De Indische Nederlanders pasten zich grotendeels aan de normen en waarden in Nederland aan, maar behielden hun eetgewoontes. Zij waren gewend aan meerdere warme maaltijden per dag, rijk gevarieerd en deskundig bereid. De Indische Nederlanders zijn een netwerk van eigen voorzieningen op gaan bouwen omdat import mogelijk was, maar productie van grondstoffen en ingrediënten nog niet. Nadat de eerste Indonesische eethuizen ontstonden waren al snel niet meer alleen Indo’s geïnteresseerd in dit eten, maar ook de Nederlanders.

Hierdoor veranderde het Chinese restaurant vanaf eind jaren veertig van karakter. Veel Chinese restaurants namen Indische ‘kokkies’ in dienst, zodat ze konden kijken hoe typisch Indische gerechten werden gemaakt zoals nasi rames, nasi goreng, sateh, babi pangang en gado-gado. Hierdoor ontstonden de Chinees-Indische restaurants.

Ook heeft deze steeds groter wordende bekendheid ertoe geleid dat de Nederlandse huisvrouw ook begon met het experimenteren met loempia en nasi. In 1950 verschenen in de Margriet de eerste Chinees-Indische recepten.

 

Arbeidsmigranten

De wederopbouw verliep voorspoedig. Het aantal werklozen daalde tot op een bepaald punt een tekort aan arbeidskrachten ontstond. Hierdoor ontstond in de jaren zestig de vraag naar arbeidsmigranten in Nederland. Eerst tussen 1949 en 1975 kwamen er Italianen, na 1960 ook gastarbeiders uit Spanje, Griekenland, Turkije en Marokko. Door de Italianen werden pizza en pasta geïntroduceerd, maar werden ook bijvoorbeeld ingrediënten als aubergines, courgettes en artisjokken meegebracht. Uit Turkije werden later shoarma en döner kebab overgenomen. De Grieken brachten gyros naar Nederland, maar ook moussaka, souvlaki en tzatziki. Uit Spanje werden complete recepten als paella, tortilla en tapa overgenomen. Uit Marokko komt het nu veel gegeten couscous.

Surinamers

Tot 1975 was Suriname een Nederlandse kolonie. Al heel lang werd er op en neer gereisd tussen Suriname en Nederland, maar de grootste migratie vond zich plaats rond de onafhankelijkheid in 1975.

Zo’n 339.600 Nederlanders zijn in Suriname geboren of hebben minimaal één ouder die in Suriname geboren is.

De bevolking van Suriname is afkomstig uit een groot aantal landen. Daardoor is de Surinaamse keuken een combinatie van een groot aantal internationale keukens. Onder andere Hindoestaans (India), Creools (Afrika), Javaans (Indonesië), Chinees, Hollands, Joods, Portugees en Indiaans. Dit heeft ervoor gezorgd dat de Surinaamse keuken veel gerechten en ingrediënten is gaan gebruiken. Hieruit ontstonden nieuwe Surinaamse gerechten als roti, bami, pom, bakkeljauw en werd er veel gebruik gemaakt van de Madame Jeanette (peper). Nederlanders hebben onder andere bruine bonen met rijst overgenomen en er zijn Surinaamse restaurants in veel steden.

 

De Nederlandse restaurants na de Tweede Wereldoorlog

Terwijl er in de jaren na de Twee Wereldoorlog van alles gebeurde op het gebied van buitenlandse restaurants, leek het alsof de Nederlandse keuken stilstond of zelfs achteruit ging. Er werd namelijk steeds meer blik- en diepvriesvoedsel gebruikt in de restaurants. Vele hadden het zelfde menu, met bijvoorbeeld huzarensla, Russisch ei, schelvislever en een blikje sardines. Er was keuze tussen kippen- of champignonsoep en als men iets te besteden had was tournedos met frites of gebakken aardappeltjes met doperwten (uit blik!) mogelijk.

Om de achteruitgang van de Nederlandse keuken terug te dringen werd er op 9 maart 1967 door negentien restaurateurs een verbond opgericht: de ‘Alliance Gastronomique Néerlandaise’. Zij vonden dat er creatiever en met verse ingrediënten moest worden gekookt zodat het eten zou verbeteren en smaakvervlakking zou worden tegengegaan. Wat de naam al verraadde: de Franse keuken bleef in Nederland overeind.

De ‘Alliance Gastronomique’ wilde de culinaire cultuur in Nederland bevorderen met kooklessen, kookdagen, een eigen ‘Alliance magazine’ , kookboeken en prijzen voor schrijvers en journalisten die een uitzonderlijke bijdrage hadden geleverd aan de ontwikkeling van de culinaire cultuur in Nederland. De ‘Alliance Gastronomique Néerlandaise’ bestaat nog steeds en inmiddels zijn 32 Nederlandse en zes Belgische restaurateurs lid.